رویان کشت امین | مرجع تخصصی کود/ سم / بذر/ ادوات
نویسنده: بهنام نجفی 
هرس درخت انگور را شاید بتوان مهمترین عملیات سال مدیران تاکستان دانست. هرس درختان انگور زمانی انجام می‌شود که این درخت‌ها هنوز در خواب هستند. به عقیده برخی اواسط فوریه (حوالی بهمن‌ماه) بهترین زمان برای هرس درخت انگور است، در حالی که برخی دیگر قبل از شروع زمستان را بهترین زمان هرس انگور می‌دانند. نکته مهم این است که هرس باید متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه انجام شود. در این مقاله همه آنچه که باید در مورد هرس درخت انگور بدانید را فروشگاه رویان برای شما و باغداران عزیز بیان کرده است.
چرا هرس درخت انگور اینقدر مهم است؟
حتماً از باغبانان یا مسئولان تاکستان (و در کل تمام افرادی که دستی در گل و گیاه دارند!) شنیده‌اید که هرس درختان بخش مهمی از فرایند رشد آنان است. اما دلیل این اهمیت چیست؟
- هرس درخت انگور وضعیت محصول را برای سال جاری و آینده تعیین می‌کند. برش‌های دقیقی که روی شاخه‌ها (۷ تا ۱۲ سانتی‌متر جوانه‌های زنده دارای چوب یک ساله) انجام می‌شود، تولیدهای متوالی انگور را مشخص می‌کند.
- هرس درختان آنها را سالم نگه داشته و از شر چوب‌های مرده، بیمار یا آسیب‌دیده خلاص می‌کند.
- هرس شرایط را برای تولید ثابت انگور طی چندین دهه فراهم می‌آورد.
- هرس فضای باز بین شاخه‌ها را حفظ می‌کند، در نتیجه نور خورشید بهتر به انگور می‌رسد و شرایط بهتری برای رشد آن ایجاد می‌شود.
آیا هرس درخت انگور در انواع مختلف یکسان است؟
هرس درخت انگور در برخی از انواع آن (مانند تامسون) با دشواری بیشتری همراه است. در این نوع درختان باید در انتخاب چوب دقت زیادی کرد. هر شاخه براساس قدرت درخت باید بین ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر هرس شود. هدف این است که در هر شاخه ۶ تا ۱۰ جوانه خوب برای تولید میوه و چوب باقی بماند.
بیش از تعداد شاخه‌ها، کیفیت شاخه‌ها مهم است. شاخه‌های با قطر متوسط، گرد، قهوه‌ای خوش رنگ و با جوانه‌هایی در حدود ۷.۵ تا ۹ سانتی‌متر بهینه هستند. جوانه‌ها باید به‌خوبی در معرض نور خورشید قرار گیرند. اگر شاخه‌ها در سایه رشد کنند، میوه کیفیت خوبی نخواهد داشت.
مهم نیست از چه روشی برای هرس درخت انگور استفاده می‌کنید. پرورش‌دهندگان معتقد هستند هرس درختان انگور به تخصص ویژه نیاز دارد. پیش هرس را میتوان با دستگاهی متصل به تراکتور یا برخی ربات‌های خاص انجام داد. با این وجود هیچ ماشینی نمی‌تواند جایگزین لمس انسان یا توانایی تصمیم‌گیری مدیر تاکستان شود.
نحوه هرس درخت انگور
بوته مو یکی از هرس پذیر ترین درختان میوه بوده که به دلیل رشد سالانه می بایستی همه ساله هرس شود و در موقع هرس بیش از ۸۰ درصد از شاخه های آن حذف می گردد.به همین دلیل اصطلاحی است که می گوییم.
قیچی باغبانی کلید رمز برداشت انگور است.
یعنی هرس مو از همه عملیات باغی مهمتر است .
منظور از هرس انگور ،کم کردن تعدادی از شاخه های اضافی و غیر بارور و کوتاه نمودن بقیه آنها می باشد ، بطوریکه تعادل بین ریشه و اندامهای هوایی برقرار گردد ، تا در ادامه آن بتوان میوه ی کافی با کیفیت بالا بدست آورد و همچنین زمینه رشد را که تامین کننده ی میوه سال آینده است ، فراهم ساخت.
برای هرس گیاه ، بطور کلی می بایستی به ۲ مطلب مهم توجه کرد .یکی شکل دادن به درخت و دیگری کنترل محصول ، بگونه ای که میوه در تمام قسمت های آن پخش شود .البته ، در دیگر درختان میوه این دو عمل مهم بطور همزمان انجام می شود ، اما در مو کاملا جدا از یکدیگر صورت می پذیرد.
زیرا سیستم های مختلفی برای پرورش مو وجود دارد که برای هر سیستم می بایستی هرس ویژه ای را اعمال کرد. بطور کلی هرس صحیح ، علاوه بر تنظیم مقدار محصول سالانه ،کیفیت میوه را بالا می برد.
قسمت های مختلف بوته انگور که می بایستی برای تربیت و هرس باروری مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
- تنه
- شاخه های اصلی
- تاج شاخه های قدیمی
- شاخک ها
- شاخه های رسیده
- شاخه های جانبی و پراکنده
- شاخه های میوه دهنده
- گره ها
- جوانه ها
- پاجوشها
- ساقه جوشها
فصل هرس در بوته مو
عملیات هرس بوته ی مو ، بطور معمول در ۲ فصل اجرا می گردد.
هرس خشک (زمستانه)
که همان هرس بهره برداری بوده که در دوره ی استراحت گیاه و در زمستان صورت می پذیرد.
هرس سبز (تابستانه)
که همان هرس مکمل هرس زمستانه بوده و در دوره ی فعالیت بوته مو یعنی در تابستان انجام می گیرد.
هرس زمستانه (خشک)
عبارتست از حذف شاخه های خشکیده ی ضعیف و بیمار و یا شاخه های بارده همان سال و باقی نهادن شاخه های مناسب با تعدادی معینی جوانه بر روی آنها ، بطوریکه این جوانه ها بتوانند در سال زراعی بعد ، باردهی بوته را تامین کنند.
هرس تابستانه ( سبز = تر ) این نوع هرس را می توان کامل کننده ی هرس خشک دانست ، چرا که این عمل باعث توزیع صحیح و منظم مواد غذایی در اندام های گیاه می شود .این هرس ، هنگامی بر روی بوته مو انجام می گیرد که جوانه ها شروع به رشد کرده باشند.
- این هرس را می توان در تمام فصل رشد ادامه داد.
قسمت های مختلفی که هرس سبز بر روی آن انجام میگیرد :
عبارتند از : جوانه ها ، شاخه ، برگ و خوشه .
انواع هرس خشک در درخت انگور
- هرس فرم دهی
- هرس باردهی
هرس فرم دهی در درخت انگور
از سال اول کاشت نهال در باغ تا سال شروع بار دهی ، نهال های کاشته شده بر حسب شرایط آب و هوایی و نوع خاک و نوع سیستم ( انواع سیستم ایستاده روسیمی ، سیستم پاچراغی و سیستم خزنده ) هرس فرم می شوند .با انجام این هرس اسکلت مو شامل : تنه و بازوها و شاخه های میوه دهنده در طول سه سال پرورش ، در محل مناسب خود تعیین و تربیت می یابند ، بطور کلی قبل از شروع باردهی انگور ، اندام درختچه مو بایستی در طول سه سال فرم دهی کاملا تشکیل شده باشد.
هرس باردهی در درخت انگور
از سال چهارم (پس از تشکیل اسکلت و اندام مو با هرسهای فرم دهی در سه سال قبل) بار دهی مو شروع و همه ساله هرس باردهی در تاکستان انجام می گردد. این هرس را پس از خزان نمودن برگها در پاییز تا قبل از باز شدن جوانه ها در بهار می توان انجام داد.
در مناطق سردسیر بهتر است پس از سپری شدن یخبندان زمستان و در بهار انجام گیرد. لذا در هنگام هرس، هرس کار باید سه هدف عمده را مورد توجه قرار دهد.
- برداشت حداکثر محصول در همان سال
- پیش بینی و تامین شاخه ها ی چوب و جوانه های ذخیره برای سال آتی
- بالا بردن عمر تاک
اصول کلی در هرس انگور ( هرس باردهی )
- باید توجه داشت که برداشت محصول با کمیت و کیفیت مطلوب از یک تاکستان ، به باقی گذاشتن تعداد زیاد جوانه های بارده ارتباط نداشته بلکه به طرز تقسیم و توزیع این جوانه ها بر روی قسمت های مختلف شاخه های مو بستگی دارد.
- مو درختچه ای است که جوانه های بارده (مولد خوشه انگور)را بر روی شاخه های یکساله تولید می کند و باردهی این جوانه ها در اکثر ارقام انگور هنگامی که شاخه های یکساله بر روی شاخه دو ساله قرار گرفته باشند بیشتر خواهد بود
- چون شاخه ها و بازوهای پیر ( ۸ – ۵ ساله) به تدریج تاثیر خود را در کمک به باردهی جوانه ها عملا از دست میدهند ، لذا بایستی با حفظ تناسب بین شاخه های یکساله و چند ساله (بر اساس قدرت مو) آنها را حذف و جهت تجدید این بازوها از نرکهای قوی (شاخه های یکساله ای که از شاخه های چند ساله روئیده اند و جوانه های آن بارده نمی باشند) که در پایین بازوها و در روی تنه مو تشکیل می شود ، استفاده نمود.
- در یک شاخه یکساله باردهی جوانه ها به ترتیبی که بر روی شاخه قرار دارند نسبت به واریته ها فرق داشته بطوریکه در بعضی از ارقام انگور جوانه های پایین ، و در عده ای جوانه های نسبتا بالا بارده هستند .بطور کلی اولین و دومین جوانه های تحتانی شاخه یکساله مثل شانزدهمین تا هیجدهمین جوانه بالایی با آنکه کم و بیش بارور می شوند،علیهذا مانند جوانه های سوم تا شانزدهم از پایین به بالا کاملا بارده نخواهند بود و در بین جوانه های سوم تا شانزدهم جوانه های وسطی هر شاخه معمولا بارده تر از سایر جوانه هامی باشند که البته بر حسب رقم و نوع انگور متفاوت خواهد بود.
- مهمترین عمل هرس انگور تعیین و نگهداری جوانه های لازم بر روی هر پایه مو می باشند. عوامل محیطی ، ارقام انگور با مختصات مربوطه ، سن بوته مو ،تعداد درخت در هکتار ، سیستم هرس قبلی ، روش های به زراعی هر کدام از عوامل مذکور به سهم خود نقش اساسی را در تعیین تعداد جوانه لازم پس از هرس به عهده خواهند داشت.
شدت هرس بوته های مو
بطور کلی شدت هرس بر حسب نوع رقم ، محل کاشت و رشد بوته ، کاملا متفاوت خواهد بود .در مورد چگونگی شدت هرس بوته های مو ، می بایستی به نکات ذیل توجه داشت
- تاثیر هرس در چگونگی قدرت رویشی بوته ی مو
- تاثیر مقدار میوه در رشد بوته
- تاثیر هرس در مقدار محصول سالانه ی بوته مو
مقدار میوه و میزان شاخه های هرس شده هر کدام به تنهایی و یا همراه با یکدیگر ، اثری فوق العاده در رشد بوته دارند.بدین ترتیب که هر چه هرس شدیدتر و یا مقدار میوه سالانه زیادتر باشد ، رشد بوته کمتر خواهد بود .بعبارتی دیگر رشد بوته ی مو با شدت هرس و مقدار زیاد میوه ، نسبت معکوس دارد.
شدت هرس سالانه ی مو را میتوان به هرس کوتاه ، هرس بلند و هرس مختلط تقسیم کرد:
سیستم های مختلف هرس باردهی در انگور
۱- هرس کوتاه (شدید) این نوع هرس در بعضی از واریته هایی که فقط جوانه های پایینی بارده میباشند (مانند عسگری) انجام می گیرد و چون تمامی شاخه ها هرس میشوند (دو یا سه چشمی) لذا این نوع هرس بسیار آسان بوده و به کارگر مجرب نیاز نمی باشد.
از معایب این هرس استفاده از ۵ تا ۱۰ درصد ظرفیت و قدرت باردهی درخت می باشد و در واقع محصول را شدیدا محدود و موجب از بین رفتن مقدار زیادی از توان مو خواهد شد. بطور کلی هرس کوتاه بیشتر در خاکهایی که فقیر و سبک و مرطوب بوده و ارقام انگور ضعیف در آنها کشت گردیده است مورد استفاده قرار می گیرد .در این هرس تعداد ۲ تا ۳ جوانه بر روی شاخه نگهداری و بقیه حذف می شود
۲- هرس بلند (خفیف) این نوع هرس بر عکس هرس کوتاه برای ارقامی از انگور که جوانه های بارده آنها در قسمتهای فوقانی شاخه های سال قرار گرفته باشند و معمولا رقمی قوی بوده و با تراکم در واحد سطح کشت گردیده و خاک باغ نیز بسیار قوی باشد توصیه می گردد.
از معایب این سیستم هرس این است که به علت کمبود چوب و شاخه های جایگزین (ذخیره برای سال بعد) از مقدار محصول سال بعد کاسته خواهد شد و همچنین با انجام این هرس بازوها و تنه سریعا طویل گشته و طبعا با انجام هرس بر روی تنه و بازوهای چند ساله زخمهای عمیق و بزرگی را ایجاد می کند که ترمیم آنها برای بوته مو بسیار مشکل خواهد بود .در این سیستم هرس تعداد 4 الی 12 جوانه ( بسته به واریته انگور ) بر روی شاخه نگهداری می شود
با انجام این هرس از حداکثر قدرت ظرفیت مو استفاده می گردد و برای تمام ارقام انگور و در هر اقلیمی و با توجه به هر شرایطی قابل اجرا خواهد بود . در این نوع هرس یک شاخه با ۶ الی ۸ جوانه جهت تولید انگور و یک شاخه با ۲ جوانه جهت تولید شاخه و میوه سال بعد تواما در کنار هم نگهداری می شوند و بر روی هر پایه ممکن است بر حسب واریته انگور و قدرت بار دهی چندین حلقه بارده یا مثمره (شاخه بلند + شاخه کوتاه) ایجاد نمود .بطور کلی این هرس به تقویت کلی پایه های مو کمک بیشتری کرده و ظرفیت تولید محصول را بالا می برد و تعداد جوانه های بارده به ۲ برابر افزایش می یابد بطوریکه با انجام این سیستم هرس ، عملکرد در واحد سطح را تا ۲ برابر می توان افزایش داد .
هرس درخت انگور با استفاده از روش نایفن
روش نایفن یکی از روش‌های خوب هرس کردن درختان انگور است. در این روش از ۲ سیم افقی (و نه یک سیم) برای حمایت از درخت انگور استفاده می‌شود. قسمت پایینی معمولاً حدود ۱ متر و دیگری ۱.۵ متر از زمین فاصله دارد. درخت انگور در طی رشد بین سیم‌ها قرار میگیرد و تمام شاخه‌های بین سیم‌ها برداشته میشوند. شاخه‌های انگور در امتداد یک یا دو جوانه پایین‌تر بریده میشوند. انگورهای بالغ حدود ۴ تا ۶ شاخه و ۵ تا ۱۰ جوانه در هر کدام خواهند داشت.
چرا درخت انگور میوه نمی دهد؟
علل مختلفی ممکن است موجب میوه ندادن درخت انگور شوند؛ از جمله:
- جوان بودن درخت (عمر کمتر از ۳ سال)
- کوددهی زیاد
- دریافت کم نور خورشید به دلیل هرس نامناسب
- آفات و بیماری
- نیاز به گرده‌افشانی
در ادامه هر یک را به اختصار توضیح داده‌ایم.
جوان بودن درخت انگور
حداقل زمانی که درخت انگور برای دادن محصول باید طی کند، ۳ سال است. اگر درخت شما زیر این سن را دارد، کاملا طبیعی است که میوه ندهد!
کوددهی زیاد
اگر به درخت انگور خود بیش از حد نیازش کود نیتروژن داده‌اید، ممکن است منجر به رشد شاخه و برگ سرسبز در درخت بدون میوه شود. این اتفاق در صورت وجود نیتروژن بیش از حد در خاک به وقوع می‌پیوندد. اگر فکر می‌کنید درخت انگور شما به این علت میوه نداده است، سال بعد کار متفاوتی را انجام دهید.
انگورهای خود را در آینده با محصولی با فسفر بالا و نسبت کود متوسط (به‌عنوان مثال ۱۰/۲۰/۱۰) کود دهید. در صورت امکان آزمایش خاک انجام دهید تا مشخص شود به چه چیزی نیاز دارید. ممکن است تغذیه‌ای سبک از چای کمپوست و مالچ در ماه‌های زمستان، تنها چیزی باشد که انگور شما بدان نیاز دارد.
دریافت کم نور خورشید به دلیل هرس نامناسب
انگورها برای میوه دادن به شکل صحیح، به برخورد مستقیم نور آفتاب نیاز دارند. میوه انگوری که در سایه رشد می‌کند، (اگر درخت میوه بدهد!) کیفیت مطلوبی نخواهد داشت. شاخه‌های بیش از حد رشدکرده و هرس‌نشده جلوی رسیدن نور خورشید به گیاه را می‌گیرند. در نتیجه نحوه هرس درخت انگور بسیار مهم است و در رسیدن نور و هوای مناسب به شاخه‌ها اهمیت دارد.
شاخه‌های قدیمی که بیش از ۲ سال عمر دارند را قطع کنید. معمولاً رشد جدید شاخه‌ها روی چوب‌های یک ساله ایجاد می‌شود. در نتیجه چنین شاخه‌هایی از آفتاب کامل بیشترین بهره را می‌برند. شاخه‌های قدیمی‌تر اغلب میوه نخواهند داد.
وجود آفات و بیماری در درخت انگور
حشرات و سوسک‌ها همراه با دیگر آفات گیاهی ممکن است به درخت حمله‌ور شوند و محصول را آلوده کنند. محصولات را جدا کرده و در سطل آب و ماده شوینده (مثلا صابون) قرار دهید. اگر شدت آفات زیاد است، از اسپری صابون باغبانی برای از بین بردن و متفرق کردن آنها استفاده کنید.
برای پیشگیری از این معضل نیز هرس درست درخت اهمیت زیادی دارد. هرس موجب گردش هوای صحیح درون شاخه‌ها می‌شود و اجازه تجمع آفات را نمی‌دهد. همچنین همواره درخت خود را از ریشه آبیاری کنید و شاخ و برگ آن را خشک نگه دارید تا از بروز این مشکل پیشگیری شود.
نیاز به گرده افشانی
اکثر انگورها گل‌های ماده یا نر و ماده تولید می‌کنند و توسط باد گرده‌افشانی میشوند. برخی گونه‌های درخت انگور برای گرده‌افشانی نیاز به تاک دیگری دارند (تاک دوم). در مورد نوع انگور خود تحقیق کنید و از نیازهای گرده‌افشانی آن مطلع شوید.
نکات تربیت نهال انگور
- در محل اتصال شاخه به تنه تعدادی جوانه وجود دارد. که بزرگی آنها از چند میلیمتر بیشتر نمی‌شود. بیشتر این جوانه ها عقیم و در حال خواب هستند. به همین دلیل این جوانه ها جزو جوانه های میوه ده به شمار نمی‌روند.
- هرس بلند باید زمانی انجام شود که خاک باغ حاصلخیز و در درختان کمبود آهن، روی، منیزیم و منگنز وجود نداشته باشد.
- تاکستان نباید در اراضی شیبدار باشد چون بارندگی شدید در این اراضی باعث فرسایش می‌شود.
- درختان انگور باید سالم و دارای شاخه‌های شاداب باشد.
- منطقه باید دارای نور کافی باشد و رطوبت هوا خیلی زیاد نباشد.
- بوته به صورت پاچراغی یا کوردونی هدایت شده باشد. به طوری که شاخه های میوه دهنده ان با آب و یا سطح زمین در تماس باشد. البته نوع رقم هم باید به گونه ای باشد که محصول روی جوانه های ۵ تا ۷ دیده شود.
جمع‌بندی
در این مطلب در مورد نحوه هرس درخت انگور، زمان مناسب و انواع هرس صحبت کردیم. همچنین دلایل عدم میوه‌دهی درخت انگور را نیز بیان کردیم. درخت انگور شما برای رشد صحیح به رعایت نکات مخصوص نیاز دارد که یکی از مهمترین آنها دانستن چگونگی هرس آن است. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده و در داشتن درختانی سر حال و با میوه‌های خوشمزه به شما کمک کند!
