مزایا و نقش گوگرد در کشاورزی و باغبانی

اهمیت گوگرد در تغذیه انسان و دام

در دسترس بودن گوگرد و همچنین مقدار گوگرد در گیاه بر میزان تولید آن اثر چشم گیری دارد. ارزش گیاهان زراعی به بالا بودن محتوای دو اسید آمینه متیونین و سیستئین است که انسان و حیوانات قادر به ساخت این دو اسید آمینه ضروری در بدن نیستند و بنابراین به منابع غذایی حاوی این دو اسید آمینه نیازمند هستند.

چند نکته قابل توجه در تغذیه حیوانات

• استفاده از مواد غذایی با نسبت کمتر از ۱۵ به ۱ (نیتروژن به گوگرد)، برای تغذیه حیوانات مفید است.
• گوسفندان به خاطر تولید پشم نسبت به گاوها، حساسیت بیشتری به کمبود گوگرد دارند.
• گوگرد بیش از حد در علوفه، ممکن است با تشکیل ترکیبات تیو مولیبدات در شکمبه که با اتصال به مس، آن را برای حیوان غیرقابل دسترس می‌کنند، باعث کمبود مس در گاو شود.
• همچنین گوگرد می‌تواند باعث کاهش جذب سلنیوم شود که این کمبود را می‌توان با افزودن مکمل سلنیوم به خوراک دام یا با افزودن سلنیوم در کودها جبران نمود.

این دو اسید آمینه به جز شرکت در ساختار پروتئینها دارای نقشهای بسیار مهم برای سلول گیاهی هستند. شاید به جرات بتوان گفت مهم ترین اسید آمینه های ساختاری این دو اسید آمینه هستند.

گوگرد همچنین در ساختار دو ویتامین ضروری، B1 (ب 1) و بیوتین (ب 7) وجود دارد. بیوتین یک ویتامین مهم در تقویت و کاهش ریزش موی سر نقش بسزایی دارد. پس به طور مستقیم کاهش گوگرد در گیاه، به کمبود این ویتامینها در محصولات زراعی و باغی مرتبط است.

گوگرد و این دو اسید آمینه در اتصال اجزای پروتئینها به هم، کاهش تنشهای محیطی، افزایش قدرت دفاعی گیاه، افزایش سوخت و ساز و متابولیسم، فعال سازی آنزیمها، بیوسنتز کوآنزیمها، روغنهای گلوکوزید تیره خردل و افزایش کیفیت دانه ها نقش مهمی و تعیین کننده دارند. برای نمونه کمبود این دو اسید آمینه در گندم سبب کاهش وزن هزار دانه و همچنین کاهش پف کردن خمیر نان میشود. کمبود گوگرد در گندم سبب سفتی خمیر و کاهش کشسانی خمیر میشود. تغذیه گندم با گوگرد سبب بهبود کیفیت نان خواهد شد. افزایش گوگرد در گیاه سبب افزایش و بهبود پف کردگی نان می شود.

البته این قضیه در مورد تمام دانه هایی که منبع ذخیره آنها پروتئینی است مثل غلات اهمیت میابد. گیاهان در دانه ها 3 نوع ماده غذایی ذخیره میکنند. نشاسته، پروتئین و چربی. در اغلب موارد ترکیبی از دو یا 3 مورد از اینها وجود دارد. غلات نشاسته و پروتئین را باهم ذخیره میکنند و در مواردی هم کمی چربی. بنابراین تغذیه مناسب گیاهان با گوگرد مایع قابل جذب سبب افزایش کمی و کیفی پروتئینهای آن میگردد. پس غلات و بقولات یا خانواده نخود که بیش از 20 تا 35 درصد وزن دانه را پروتئین تشکیل میدهد نباید از تغذیه گوگرد محروم بمانند.

گیاهان خانواده نخود من جمله یونجه که در تغذیه دام مورد توجه است گیاهانی با کمبود متیونین هستند. به دلیل رشد ظاهری بسیار خوب این گیاهان کشاورزان به دنبال محتوای پروتئینی و یا استعمال کود گوگرد مایع در مزارع یونجه یا اسپرس نیستند. به طور حتم اگر دامها با گیاهان با محتوای پایین این دو اسید آمینه تغذیه شوند قرار دادن مکمل های غذایی دیگر برای دام ضروری مینماید. افزایش محتوای پروتئینی گیاهان سبب تغذیه بهتر دام و افزایش شیر یا وزن دام خواهد شد. باید به این نکته توجه داشت که اسیدهای آمینه ضروری باید در رژیم غذایی انسان یا جیره غذایی دام قرار داده شود. بنابراین تغذیه گوگرد یونجه و به طور کلی گیاهان علوفه ای نیز برای افزایش کیفیت غذایی اهمیت زیادی دارد.

اهمیت تغذیه تمامی گیاهان با گوگرد مایع به حدی است که در موسسات و دانشگاه های خارج از ایران اهتمام به افزایش دو اسید آمینه متیونین و سیستئین با استفاده از ابزار بیوتکنولوژی هستند. کافی بودن این دو اسید آمینه در رژیم غذایی انسان در پیشگیری از بیماری ها بسیار مهم است.

نقش گوگرد در کیفیت غذا

تغذیه مناسب محصولات کشاورزی با گوگرد به دلیل نقش اساسی گوگرد در سنتز اسیدهای آمینه، پروتئین ها و برخی متابولیت های ثانویه، در اغلب موارد تأثیرات متنوع و چشم‌گیری بر کیفیت محصول دارد.

به طور کلی، کمبود گوگرد باعث کاهش سنتز پروتئین های ذخیره ای غنی از گوگرد می‌شود، اما سنتز پروتئین هایی که از نظر گوگرد فقیر هستند را افزایش می‌دهد، در نتیجه، کمبود گوگرد در محصولاتی مثل حبوبات باعث کاهش ارزش غذایی بذرها می‌شود.

مطالعات زیادی در اروپا و استرالیا نشان داده اند که میزان کاربرد گوگرد در تولید گندم تأثیر زیادی بر ترکیب پروتئین های گلوتن، خصوصیات خمیر و عملکرد نهایی برای تولید نان دارد و به طور کلی، افزایش غلظت گوگرد در دانه گندم با افزایش قابلیت ورآمدن خمیر و حجم گیری نان همراه است در نتیجه واضح است که تأمین گوگرد کافی در گندم برای تولید نان با کیفیت، مهم و ضروری است.

بر اساس آزمایش های انجام شده، در صورت کمبود گوگرد، میزان ماده آکریل آمید که دارای اثرات منفی بر سیستم اعصاب و تولید مثلی انسان و احتمالاً سرطان زا است، ۵ تا ۱۰ برابر افزایش خواهد یافت.

علائم کمبود گوگرد در گیاهان

بخشی از گوگرد مورد نیاز گیاهان از طریق باران به زمین میرسد. طی سالهای اخیر و به دلیل نگرانی های محیط زیستی تولید گازهای حاوی گوگرد (بارانهای اسیدی حاوی گوگرد) کم شده است. از طرفی منابع دارای گوگرد در زمینهای زراعی کم بوده و توسط آبیاری یا باران شسته میشود. همچنین میکروبهای خاک سبب تجزیه آن و تبدیل گوگرد (سولفات) به گاز (هیدروژن سولفید) میشوند. بنابراین تغذیه گیاهان با گوگرد باید در اولویت برنامه کودی قرار گیرد.

کمبود گوگرد در یک مزرعه میتواند به یکی از دلایل زیر باشد:

• خاک شنی یا ماسه ای با مواد آلی کم که محتوای گوگرد آن نیز کم است.
• بارندگی زیاد در طول فصل زمستان (شسته شدن گوگرد)
• خشکی در فصل بهار (عدم جابجایی گوگرد)
• اضافه نکردن کودهای دامی و آلی به مزرعه
• گرمای هوا

کمبود گوگرد ابتدا با زرد شدن برگهای جوان مشخص میشود. این کمبود سرتاسر برگ را به رنگ زرد در می اورد و نباید با کمبود نیتروژن که زرد شدن برگهای پیر گیاه را به دنبال دارد اشتباه شود. کمبود نیتروژن سبب زردی برگهای پیر میشود. کمبود گوگرد از برگهای جوان شروع میشود و بدون علائم سوختگی تمام پیکره گیاه را به رنگ زرد در میاورد. این کمبود با گرمای هوا خود را بیشتر نشان میدهد. نوع خاک، مقدار مواد آلی خاک، پی اچ، نوع گیاه و سابقه زراعت مزرعه در مقدار گوگرد خاک نقش تعیین کننده دارد.

نکته بسیار مهمی که نباید در مورد تغذیه گیاه با گوگرد را فراموش کرد این است که گوگرد به دلیل خاصیتی که دارد سبب محلول شدن بسیاری از عناصر غذایی میشود که تاکنون برای گیاه قابل جذب نبود. در واقع یونها و مواد غذایی موجود در خاک با به کار بردن گوگرد جذب گیاه میشوند. این اهمیت زمانی دو چندان میشود که کشاورز بداند استفاده از گوگرد مایع او را از بسیاری از کودها بی نیاز میکند. چون در اغلب موارد مواد غذایی در خاک وجود دارد و نیازی به کود جدید وجود ندارد. برای نمونه استفاده از گوگرد سبب حل شدن آهن خاک و رفع کمبود آهن نیز میگردد. این قضیه برای سایر عناصر غذایی مثل منیزیم، مس، روی، و بخصوص فسفر و … نیز وجود دارد. در واقع کشاورز با به کارگیری گوگرد مایع در اغلب موارد نیازی به کود آهن، کود فسفر (ساچمه ای) و کودهای میکرو نخواهد داشت.

جلوگیری از رشد و از بردن گلسنگهای مهاجم

گلسنگها موجوداتی مفید برای محیط زیست هستند که از اجتماع قارچ و جلبک ایجاد شده اند. این موجودات در مواقعی بر روی تنه درختان رشد کرده و سبب خفگی پوست تنه و ضعیف شدن و مرگ تدریجی درخت میگردد. ترکیب گوگرد مایع با فرمول خاص میتواند این گلسنگها را بدون آسیب به درخت از بین ببرد. خشکی درختان ناشی از گلسنگ یکی از معضلات کشاورزان در مناطق مرطوب مثل شمال کشور است.

درمان بیماریهای قارچی با گوگرد مایع

بیماریهای گیاهی میتواند توسط باکتریها، قارچها و ویروسها ایجاد شود. ترکیبات گوگردی میتواند در درمان و پیشگیری از همه این عوامل نقش موثری داشته باشد. ویروسها اغلب توسط حشرات منتقل میشوند گوگردپاشی میتواند بسیاری از این آفات مکنده را دور کند. عوامل بیماری اغلب توسط حشرات آلوده منتقل میشوند. بیماریهایی چون سفیدک، کپکها، زنگها و سیاهکها، فوزاریوم، فیتوفتورا، اسکب، پوسیدگیهاو لکه های برگی و بیماریهای ریشه مثل نماتدها با گوگرد قابل کنترل و درمان است.
انواع بیماری سفیدک که گیاهان زراعی و مخصوصا گلخانه ای را درگیر خود میکند با گوگرد مایع قابل درمان است. یعنی حتی پس از آلوده شدن هم میتواند این عوامل را از بین ببرد. استفاده از گوگرد مایع به همراه بعضی از سموم مصرف سم را کاهش داده و با مقدار کمتر از سم جواب بهتر حاصل خواهد شد.